زرشک؛ محصولی بی‌نظیر و خاص که سال‌هاست نام خراسان جنوبی با آن گره خورده است. این دانه‌های سرخ کوچک برای مردمان این دیار، نه تنها یک منبع درآمد، که بخشی از هویت و امیدی برای زندگی بوده و هر دانه‌اش، حاصل یک سال رنج، مراقبت و صبوری است.
به گزارش پایگاه خبری تحیلی نگاه خراسان جنوبی، خراسان جنوبی با تولید بیش از ۹۸ درصد زرشک جهان یکی از قطب‌های مهم تولید محصولات کشاورزی با کیفیت در کشور و دنیاست، هر چند طی سال های اخیر گام های خوبی برای معرفی و حمایت از این محصول استراتژیک برداشته شده اما همچنان با مشکلاتی از قبیل خشکسالی و تغییرات اقلیمی، گسترش آفات، افزایش قیمت نهاده های کشاورزی، کمبود بارگاه مناسب، خشک‌کردن نامطلوب، خام‌فروشی، ضعف فرآوری، ضعف برند و بازاریابی و دلالی دست و پنجه نرم می کند و حالا همه این ها دست به دست هم داده و باعث شده است تا کشاورزان کم‌ترین سهم را از ارزش واقعی زرشک ببرند.
با وجود مشکلات و چالش های موجود اما همچنان دل زرشکاران به این محصول پربرکت گرم است و به روزهای خوش برای یاقوت سرخ امیدوارند و چشم امید به آینده این محصول دوخته اند، آینده ای که با اخذ تدابیر حمایتی و عزم راسخ مسئولان برای اجرایی کردن آن می تواند رنگ دیگری به خود بگیرد.
روایت زرشکار بیرجندی از سی سال رنج و امید
محمدی یکی از زرشکاران بیرجندی در گفتگو با ما بیان کرد: زرشک به دلیل مقاومت بالا در برابر خشکی و سازگاری با خاک‌های شور، همواره امیدبخش کشاورزان خراسان جنوبی بوده است.
محمدی که بیش از ۳۰ سال در زمینه کاشت و برداشت زرشک فعالیت دارد، گفت: هرچند طی این سال‌ها مشکلات فراوانی مانند گرمازدگی، سرمازدگی، وزش بادهای شدید و کمبود آب بر سر راه تولید بوده، اما با عشق همچنان این محصول ارزشمند را به ثمر می رسانیم.
وی افزود: در سال‌های گذشته قیمت زرشک پاسخگوی هزینه‌های تولید از جمله آبیاری، کود و دستمزد کارگران نبود، اما امسال با افزایش قیمت‌ها کمی از فشار اقتصادی کاسته شده است؛ در حال حاضر قیمت هر کیلو زرشک خشک بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان و زرشک تازه با شاخه حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان معامله می‌شود.
محمدی با اشاره به خسارات ناشی از قطع برق و محدودیت در استفاده از چاه‌های آب گفت: این مشکلات موجب کاهش کیفیت و کمیت محصول شده و هزینه‌های تولید را نیز افزایش داده است.
طلای سرخ در چنگ دلالان 
گندمی یکی دیگر از زرشکاران از نبود کارخانه‌های فرآوری و خریداران مستقیم نیز گلایه کرد و ادامه داد: به‌دلیل نبود بازار ثابت، ناچاریم محصول خود را به دلالان بفروشیم آن هم چکی و حتی به مدت سال؛ در حالی‌که آن‌ها زرشک را با قیمت بسیار بالاتری در بازارهای تهران و مشهد عرضه می‌کنند.
وی تصریح کرد: یک سال زحمت می‌کشیم و خون دل می‌خوریم، اما فصل برداشت که می‌رسد سر و کله دلالان پیدا می‌شود و به دلیل نداشتن جایگاه نگهداری و امکان فرآوری محصول مجبوریم آن را به قیمت پایین به دلال بفروشیم، نگرانی هر ساله ما کشاورزان تالارها و جایگاه‌های نگهداری مملو از زرشکی است که بر روی دستمان بماند و خریداری نداشته باشد.
این زرشک کار گفت: کشاورزان خراسان جنوبی سال‌هاست که با نوسانات و مشکلات بازار سنتی دست و پنجه نرم می‌کنند که این موضوع نیازمند شفافیت در قیمت خرید و فروش زرشک است.
گندمی در پایان خواستار حمایت جدی مسئولان از زرشکاران شد و ادامه داد: بورسی شدن زرشک می‌تواند گامی مؤثر در حمایت از تولیدکنندگان باشد، زیرا با حذف واسطه‌ها و شفاف شدن قیمت، سود واقعی به دست کشاورزان خواهد رسید.
داستان تکراری نبود سرمایه‌گذار
پویان مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی با اشاره به اهمیت زنجیره ارزش در حوزه گیاهان دارویی به‌ویژه گیاه ارزشمند زرشک گفت: آخرین و مهم‌ترین حلقه این زنجیره، مرحله فرآوری است؛ حلقه‌ای که در کشور یا وجود ندارد یا بسیار ضعیف عمل می‌کند؛ توسعه صنعت فرآوری می‌تواند ارزش افزوده و ارزآوری چشمگیری برای استان و کشور به همراه داشته باشد.
وی با بیان اینکه در زمینه فرآوری زرشک در استان خراسان جنوبی اقداماتی انجام شده است، افزود: جهاد دانشگاهی استان تاکنون بین ۱۲ تا ۱۴ مورد ثبت اختراع در حوزه فرآورده‌های غذایی و کمک دارویی زرشک و عناب داشته است؛ همچنین با همکاری دانشگاه گرگان دارویی بر پایه زرشک برای کاهش فشار خون تولید کرده است
پویان با انتقاد از کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل در استان گفت: لغو پی در پی پروازها و نبود قطار موجب شده سرمایه‌گذاران تمایل چندانی برای ورود به این حوزه نداشته باشند؛ حمایت‌ها باید به صورت ویژه در خراسان جنوبی متمرکز شود تا سرمایه گذاران ترغیب به فعالیت شوند.
وی تصریح کرد: مفهوم واقعی فرآوری زمانی معنا پیدا می‌کند که به سمت فرآوری دارویی برویم. تحقیقات در این زمینه به وفور انجام شده و کوتاهی از لحاظ پژوهش وجود ندارد، اما نبود کارخانه‌های داروسازی و عدم ورود جدی سرمایه گذار مانع اصلی در مسیر توسعه این صنعت است.
پویان با اشاره به سهولت سرمایه گذاری در دیگر کشورها گفت: در کشورهای مختلف مانند دوبی سرمایه گذاران به راحتی می‌توانند وارد حوزه فرآوری دارویی گیاهی شوند، اما در ایران به دلیل وجود قوانین سختگیرانه و قدیمی، مسیر توسعه این صنعت دشوار است.
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی افزود: در کشورهایی نظیر آلمان، استرالیا و کانادا تولید فرآورده‌های گیاهی به صورت گسترده انجام می‌شود، در حالی که در ایران این روند بسیار محدود است.
به گفته پویان، از خراسان جنوبی تا خراسان شمالی تنها یک تا دو کارخانه داروسازی فعال است، در حالی که در چین هر استان حداقل دو تا سه کارخانه داروسازی دارد و سالانه حدود دو هزار گیاه دارویی به‌صورت فرموله شده وارد تولید می‌شود.
درختچه ی زرشک؛ داروخانه ای طبیعی/ وقتی پای زرشک به صنایع شکلات سازی انگلستان باز می شود
پویان با بیان اینکه می‌توان از زرشک بین ۱۰ تا ۲۰ نوع فرآورده مختلف تولید کرد، گفت: در آلمان و کشورهای اروپایی دارویی از زرشک ساخته شده که پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای بازسازی فلور میکروبی بدن بسیار مفید است، اما چنین فرآورده‌هایی در کشور ما وجود ندارد، همچنین در چین و آلمان از برگ زرشک داروهایی برای درمان زخم روده تولید شده که هنوز در ایران به مرحله اجرا نرسیده است.
وی تصریح کرد: چین حتی از زرشک، رنگ خوراکی منحصر به فردی تولید کرده که در صنایع شکلات‌سازی انگلستان طرفداران زیادی دارد.
پویان افزود: اگر فرآوری به ویژه در زمینه دارویی اتفاق بیفتد، میزان انتفاع اقتصادی تا ۲۰۰ برابر افزایش می‌یابد و این می‌تواند موجب رشد ارزآوری برای استان و کشور شود.
وی با اشاره به ظرفیت‌های فراوان زرشک گفت: درختچه زرشک را می‌توان یک داروخانه طبیعی دانست؛ چرا که از میوه آن ۵۴ فرآورده، از پوست ۱۴ ترکیب و از ساقه و بن آن بیش از ۳۰ ترکیب دارویی قابل استخراج است.
حتی از گل زرشک که معمولاً بی‌ارزش تلقی می‌شود، دارویی برای درمان پسوریازیس تولید شده است؛ زرشک همچنین در ساخت داروهای مرتبط با بیماری‌های کبدی، کاهش فشار خون، درمان زخم روده و حتی تولید داروهای ترک اعتیاد کاربرد دارد.
پویان در پایان تأکید کرد: تحقیقات زمانی سودآور خواهد بود که سرمایه گذاران وارد عمل شوند و نتایج پژوهش‌ها به مرحله تولید صنعتی و تجاری برسد.
ایجاد بورس زرشک برای حذف دلالی و تثبیت قیمت
اسفندیاری رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نوسانات قیمت و نقش واسطه‌ها را از چالش‌های جدی زرشک‌کاران دانست و گفت: طرح ایجاد بورس زرشک و عناب استان در چارچوب بازار بورس کالا در حال پیگیری است و هدف از این طرح، شفاف سازی معاملات، کشف قیمت واقعی، حذف دلالی و تسهیل صادرات است.
وی افزود: زیرساخت‌های لازم شامل تعریف نماد معاملاتی، تدوین استانداردهای کیفیت و ایجاد انبارهای پذیرش در حال آماده‌سازی است و پیش بینی می‌شود در آینده نزدیک شاهد عرضه نخستین محموله‌ها در بورس کالا باشیم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز پیش تر در جمع خبرنگاران با اشاره به راه‌اندازی بورس‌های تخصصی محصولات کشاورزی، گفت: بورس زرشک و عناب استان تا پایان امسال راه‌اندازی می شود تا کشاورزان بتوانند محصولات خود را در فضایی شفاف، رقابتی و بدون واسطه عرضه کنند.
به گفته وی، با اجرای این طرح، کشاورزان می توانند بدون نیاز به حضور مستقیم در بازار، محصولات خود را از طریق سیستم بورس به فروش برسانند.
اسفندیاری با اشاره به مزایای این اقدام تصریح کرد: بورس محصولات کشاورزی موجب می‌شود قیمت‌گذاری به صورت رقابتی و واقعی انجام گیرد و کشاورزان از نوسانات و مشکلات بازارهای سنتی مصون بمانند، این مهم می تواند زمینه‌ساز حضور پررنگ‌تر محصولات کشاورزی استان در بازارهای بین‌المللی و ارتقای جایگاه اقتصادی خراسان جنوبی شود
لزوم ایجاد بازار جهانی برای زرشک
احتشام عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و خراسان جنوبی نیز طی خبری به وضعیت زرشک اشاره کرد و گفت: امسال قیمت زرشک نسبت به پارسال دو برابر شده و معاملات خوبی در بازار دارد و حالا حداقل قیمت زرشک خوشه ای به ۱۰۰ هزار تومان رسیده و می‌تواند برای کشاورزان قابل توجه باشد.
وی تاکید کرد: سهم ایران از صادرات زرشک بسیار محدود است چرا که با تولید ۲۲ هزار تن زرشک، صادرات سالانه ما به کمتر از ۵۰۰ تن می‌رسد و برای ارتقای جایگاه زرشک در بازار جهانی، نیاز به حمایت دولت، تبلیغات و معرفی محصول توسط سفارتخانه‌ها و تقویت صادرکنندگان داریم.
وی تصریح کرد: کشاورزان زعفران و زرشک کار، سربازان گمنام اقتصاد روستایی هستند و باید سهم منصفانه ای از درآمد محصولات خود دریافت کنند؛ هدف اصلی، توسعه اقتصادی روستاها و بازگشت درآمد به خود کشاورزان است.
عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و خراسان جنوبی درباره بورس کالا نیز گفت: راه‌اندازی بورس برای زعفران و زرشک اولویت اصلی نیست؛ ابتدا باید محصولات به بازار جهانی معرفی شوند و پس از تثبیت جایگاه، بورس راه‌اندازی شود.
احتشام تصریح کرد: اگر بتوانیم بازار جهانی برای زرشک ایجاد کنیم همانند پسته می‌توانیم اثر اقتصادی قابل توجهی برای روستاها و کشاورزان داشته باشیم و ارزش واقعی این محصولات به خود تولیدکنندگان بازگردد.
طلای سرخ در انتظار نگاه جدی مسئولان و ورود سرمایه‌گذاران
سطح زیرکشت زرشک در خراسان جنوبی بیش از ۲۷ هزار و ۱۹۶ هکتار است و سالانه بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن زرشک از باغات استان برداشت می‌شود که این میزان حدود ۹۸ درصد از تولید ملی را شامل می‌شود.
سال‌هاست کشاورزان این خطه با دستان پینه بسته و دل‌هایی پر از امید، در برابر خشکسالی، گرما، باد و بی‌مهری‌ها ایستاده‌اند تا خوشه‌های سرخ زرشک را در خاک کویر بعمل بیاورند؛ اما در کنار این همه تلاش،
کم ترین بهره را از زحمات خود برده اند و سود واقعی به جیب دلالان سرازیر می شود.
در چنین شرایطی، اجرای طرح بورس زرشک می‌تواند سبب ساماندهی بازار، حذف دلالی، شفاف سازی قیمت‌ها، رونق صادرات و ایجاد انگیزه در زرشک کارا و احیای جایگاه واقعی طلای سرخ ایران در بازارهای جهانی شود.
علاوه بر این نبود سرمایه‌گذاری هدفمند در صنعت فرآوری دارویی و غذایی زرشک و کمبود کارخانه‌های فرآوری باعث شده ظرفیت عظیم این گیاه ارزشمند در حد خام‌فروشی باقی بماند و در صورتی که اگر فرآوری علمی و صنعتی در حوزه زرشک به ویژه در بخش دارویی انجام شود، می‌تواند ارزش افزوده و ارزآوری تا ۲۰۰ برابر برای کشور به همراه داشته باشد.
طلای سرخ خراسان جنوبی امروز بیش از پیش نیازمند حمایت واقعی، سرمایه گذاری هدفمند و تصمیماتی عملیست تا ارزش واقعی خود را بیابد…
منبع خبر: نگاه خراسان جنوبی
