آسبادهای خوانشرف نهبندان

آسبادهای خوانشرف یا همان آسیاب‌های بادی خوانشرف یک نمونه بارز از زندگی مردمان آن روزگار در این خطه است که خود مؤید این مطلب است که در گذشته هم تکنولوژی‌هایی بوده است ولی از نوع خود و سازگار با شرایط محیطی آن زمان.

از آنجایی که بادهایی بسیاری در این شهرستان و مخصوصاً در تابستان می‌وزد و منطقه سیستان نیز منزل‌گاه بادهای ۱۲۰ روزه است و این بادها به نهبندان نیز می‌رسد، مردم برای بهره‌گرفتن از انرژی بادی حاصل از این بادها و طوفان‌ها اقدام به ساخت این آسبادها کرده و از آن در زندگی روزمره خود بهره‌برداری می‌کردند.

آسبادهای خوانشرف سازه‌هایی هستند که از آنها به منظور آسیاب‌کردن گندم استفاده می‌شده و تا چند دهه گذشته نیز در روستای خوانشرف و دیگر روستاهای نهبندان مستعمل بوده است.

این آسبادها با نیروی بر خلاف آسیاب‌هایی که ما در رسانه‌ها دیده‌ایم افقی نیست و بلکه به صورت عمودی ساخته شده و از نیروی باد بهره می‌گیرند.

آسبادهای خوانشرف در دو طبقه شامل طبقه زیرین یا آسخانه و طبقه دوم شامل مکانی است که قطعات اصلی این آسیاب روی آن گذاشته شده است و در معرض نیروی باد قرار دارد.

در طبقه رویی دو دیوار موازی قرار دارد که تقریباً نمایی کلی این آسباد را به همراه یک پره بزرگ چوبی تشکیل می‌دهد، دو دیوار که هر دو به طول تقریبی ۱۰ متر بوده و در راستای باد قرار گرفته‌اند تا در زمان وزش باد، جریان هوا از میان این دو دیوار عبور کند و آن پره بزرگ نیز در میان این دو دیوار قرار دارد و در هنگام وزش باد می‌چرخد.

در طبقه همکف یا همان آسخانه سنگ آسیاب شامل دو تخته سنگ بزرگ هم اندازه و مدور وجود دارد که سنگ زیرین ثابت و سنگ رویی متحرک است، همچنین در آسخانه انبارهایی برای نگهداری آرد و گندم نیز تعبیه شده تا در صورت لزوم از آنها استفاده شود.

همزمان با چرخش پره بزرگ در بالای آسباد نیز سنگ رویی آسباد که در طبقه همکف و در آسخانه قرار دارد و با یک چوب بزرگ و قدرتمند به پره متصل شده است بر روی سنگ زیرین می‌چرخد و گندم‌هایی را که در میان این دو سنگ وجود دارد را به آرد تبدیل می‌کند.

آسباد‌ها معمولاً در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می‌شوند تا در برابر باد‌های ۱۲۰ روزه مقاوم بمانند. قرار گرفتن درب ورودی آسباد، پشت به جهت باد نکته جالب در معماری آسباد است که نشان دهنده‌ توجه به تمام زوایای یک معماری خاص دارد.

این آسیاب‌ها اکنون دیگر مورد استفاده عموم مردم نیستند و به مکانی برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده و نیز برخی از این آسبادها در گذر زمان به مخروبه‌هایی از خشت و گل تبدیل گردیده است.

ساخت این آسبادها به دوره قاجاریه بر می‌گردد و این اثر تاریخی نهبندان در ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۶۸۸ به عنوان یکی از آثار ملی کشور عزیزمان ایران ثبت شده است که البته به جز آسبادهای خوانشرف نیز آسبادهای دیگری در روستاها و شهر نهبندان وجود دارد که خود بیانگر تاریخ دیرینه این شهرستان است.

این آسبادهای تاریخی را همچنین می‌توان در روستاهای رومه، میغان، چهارفسخ، همند و … نیز مشاهده کرد.