طرح‌های نوآورانه کتابخانه‌های خراسان جنوبی؛ از نقالی تا کیوسک‌های هوشمند
در هفته کتاب امسال، کتابخانه‌های خراسان جنوبی با اجرای روزانه نقالی، راه‌اندازی کیوسک‌های سفارش و امانت کتاب و انتقال منابع به مطب‌ها و آرایشگاه‌ها، فرهنگ مطالعه را به زندگی روزمره مردم نزدیک کرده و دسترسی به کتاب‌ها را آسان‌تر کرده‌اند.
علی ظهوری مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان جنوبی با حضور در برنامه پرسمان صدا و سیمای استان گفت: یکی از دغدغه‌های اصلی این اداره کل، ارتقاء فرهنگ مطالعه است. در همین راستا، یک طرح مهم فرهنگی بر زمین مانده در حوزه مطالعه، در قالب طرح نقالی و اجرای روزانه نقالی در کتابخانه‌های عمومی کلید خورده است. این طرح تاکنون در دو کتابخانه در مناطق الهیه و حاجی‌آباد با استقبال خوب مردم و نسل‌های جدید مواجه شده است.
وی افزود: از دیگر برنامه‌های هفته کتاب، دیدار با نماینده ولی فقیه استان، غبارروبی مزار شهدا و همچنین رونمایی‌های روزانه کتاب بوده است. در این هفته هر روز یک کتاب رونمایی می‌شود؛ از جمله می‌توان به رونمایی کتاب دلارام در قائن اشاره کرد که مجموعه‌ای از دوبیتی‌ها و لالایی‌های فراموش شده است و به منظور حفظ این میراث سنتی و معنوی از خطر نابودی گردآوری شده است. همچنین کتاب فقیه ماندگار حاوی خاطرات آیت‌الله فقیه، اولین امام جمعه خراسان بزرگ، نیز در دفتر امام جمعه زیرکوه رونمایی شد.
ظهوری با اشاره به انجام یک آسیب‌شناسی جامعه‌شناختی میدانی و یک پژوهش کاملاً علمی و دانشگاهی، بیان کرد: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد سه مکان بیشترین اتلاف وقت شهروندان را دارند: مطب‌های پزشکان، آرایشگاه‌ها و بنگاه‌های ماشین و مسکن که بر همین اساس، طرح کلانی پیش‌بینی شده که طی آن از صاحبان این اصناف درخواست شده است تا فضایی را برای قرار دادن کتاب در نظر بگیرند. در این طرح، کتابخانه‌ها کتاب‌ها را به صورت رایگان و بدون چشمداشت بازگشت، در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند تا عموم شهروندان به کتاب دسترسی داشته باشند و به جای اینکه مردم به کتابخانه بیایند، ما کتابخانه را به محل حضور آن‌ها می‌بریم.»
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان جنوبی ادامه داد: استان به دلیل وجود زیرساخت‌های مناسب، در طرح عضویت مادام‌العمر یا ۹۹ ساله شهروندان پیشرو است. در این طرح، هر شهروند خراسان جنوبی صرفاً با ارائه کد ملی خود می‌تواند در کتابخانه‌های عمومی استان عضویت ۹۹ ساله دریافت کرده و از هر کتابخانه استان یک جلد کتاب به امانت ببرد. این خدمات کاملاً رایگان است. تنها برای خدمات افزوده مانند استفاده از اینترنت، سیستم جستجو یا پرینت مبلغ اندکی (حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان) دریافت می‌شود.
وی عنوان کرد: در اتفاقی که برای نخستین بار در استان رخ داده است، در بوستان اندیشه شهرستان فردوس، کیوسک‌هایی تعبیه شده‌اند که افراد می‌توانند با پنل مانیتور، کتاب‌هایی را که احساس می‌کنند در استان موجود نیستند، مستقیماً از یک شرکت در تهران سفارش دهند تا کتاب بدون واسطه به آدرس خودشان ارسال شود. همچنین، کیوسک‌هایی برای امانت یا مطالعه کتاب در محل وجود دارد.
ظهوری تصریح کرد: علاوه بر این، برای دسترسی به منابع اطلاعاتی معتبر و موثق جهانی، با وجود هزینه‌های بالای شارژ و اشتراک ماهانه، کتابخانه‌های استان به پایگاه‌های ISI و پایگاه داده‌های جهانی اسلام متصل هستند تا پژوهشگران بتوانند با عضویت خود به آخرین یافته‌ها و مقالات علمی دسترسی داشته باشند.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی درباره کتاب‌های صوتی اظهار کرد: کتاب‌های صوتی بار حقوقی و حق مولف دارند و فعلاً این بخش به شبکه‌های خصوصی مانند فیدیبو و طاقچه واگذار شده است. اساس کار مجموعه کتابخانه‌ها بر کتاب مکتوب و کاغذی است، اما باید اعلام کنیم که گام بعدی، ایجاد کتابخانه بی‌کاغذ است.
وی گفت: در این طرح به جای تحمل هزینه‌های بالای نگهداری و حجم زیاد کاغذ، فایل‌های PDF و دیجیتال کتاب‌ها را تهیه می‌کنیم و متناسب با نیاز فرد، به او ارائه خواهد شد.
۱۹ پروژه نیمه‌کاره در خراسان جنوبی
ظهوری مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان جنوبی به چالش‌های زیرساختی نیز اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، ۱۹ پروژه نیمه‌کاره در مجموعه کتابخانه‌های خراسان جنوبی داریم که میزان پیشرفت فیزیکی آن‌ها بین ۱۵ تا ۸۰ درصد است؛ بخش عمده‌ای از این پروژه‌ها با حمایت خیرین پیش می‌رود. به عنوان مثال، پروژه کتابخانه مرکزی شهرستان فردوس توسط مدیر بنیاد علمی فرهنگی قلمچی، با پیشرفت فیزیکی بالای ۵۵ درصد در حال ساخت است. تکمیل این پروژه‌ها مستلزم تخصیص اعتبار از سوی دولت، فرمانداری‌ها و کمیته برنامه‌ریزی شهرستان‌ها است که این اتفاق در حال انجام است. پروژه کتابخانه روستای اسفندیار فردوس نیز از جمله پروژه‌هایی است که امید می‌رود در ماه‌های آینده به بهره‌برداری برسد.
وی افزود: محدودیت منابع مالی دولت ناشی از تحریم‌ها تأثیر به سزایی بر پروژه‌های کتابخانه‌ای و کندشدن آن ها دارد ولی طبق ماده ۱۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم، مودیان مالیاتی می‌توانند کمک‌های خود به کتابخانه‌ها را از محل درآمدهای مالیاتی‌شان کسر کنند که این خود یک باب جدید برای حمایت از توسعه فرهنگی است.
ظهوری بیان کرد: در راستای تسهیل دسترسی به مطالعه، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اقدام به دیجیتالیزه کردن بخش عمده‌ای از کتاب‌ها کرده است. این اقدام با هدف کاهش بار مطالعات فیزیکی زمان‌بر و انتقال آن به فضای مجازی و دستگاه‌های هوشمند مردم انجام شده است. فایل‌های کتاب با رعایت کامل حق کپی‌رایت و نشر، در سایت رسمی مجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، در دسترس عموم قرار گرفته است.
مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان جنوبی ادامه داد: همچنین، خراسان جنوبی در حال حاضر با برگزاری سه مسابقه کتابخوانی در سه گروه سنی مختلف، یکی از استان‌های پیشرو در این زمینه است.
وی عنوان کرد: از دیگر طرح‌های ترویجی ارزشمند، طرح سوکگرام است که یک طرح جهانی محسوب می‌شود. این طرح، ارسال رایگان مرسولات مکتوب به درب منازل نابینایان را امکان‌پذیر می‌سازد. در این فرایند، نابینایان بزرگوار می‌توانند کتاب‌های بریل خود را در پاکت‌های مشخص شده بدون هزینه از کتابخانه‌ها دریافت کنند و پس از مطالعه، مجدداً در همان پاکت‌ها برای بازگشت به کتابخانه مبدأ (کتابخانه نابینایان) قرار دهند. اداره پست، این پاکت‌های شناخته‌شده را به صورت رایگان به کتابخانه برمی‌گرداند.
ظهوری در بخش تأمین منابع به اهدایی های قابل توجه کتاب اشاره و تصریح کرد:
کتابخانه ملی و مرکز اسناد ایران(شعبه مشهد) نزدیک به ۵۰۰۰ جلد کتاب،دانشگاه علوم پزشکی تهران و ناشران وابسته: نزدیک به ۱۲۰۰۰ جلد کتاب و کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی نزدیک به ۱۲۰۰ جلد کتاب اهدایی به استان داشتند.
مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان جنوبی اظهار کرد: با این شتاب، تلاش برای به‌روزرسانی منابع کتابخانه‌ها در تمام گروه‌های سنی و محتوایی اعم از تاریخ، ادبیات، دین و جغرافیا ادامه دارد تا این کتاب‌ها هرچه سریع‌تر در قفسه‌های کتابخانه‌ها قرار گیرند.
وی گفت: لازم به معرفی سه عضو برجسته کتابخانه‌ها در استان است؛ ۱٫ استاد پرویز نیکبین که استاد ممتاز و برجسته خطاطی، که نفیس‌ترین قرآن خطی جهان اسلام (قرآن تمام نستعلیق به سبک عثمان طاها) را نگاشته‌اند و امید می‌رود زودتر به چاپ برسد؛ ۲٫ آقای افتخاری که دارنده بزرگترین کتابخانه شخصی در استان که برخی از مجموعه‌هایش از چندین کتابخانه عمومی نیز کتاب‌های بیشتری دارد و ۳: جناب آقای خزائی که یکی از کتابخان ترین اعضای کتابخانه‌های استان که حافظ کل مثنوی است و از نوادگان مولانا دکترای افتخاری دریافت کرده و حدود ۲۵ هزار بیت مثنوی را حفظ دارد و قرار است در هفته کتاب با ایشان دیدار شود.