بیرجند، پیشتاز آموزش نوین در خراسان؛ مدرسه شوکتیه نقطه آغاز تحول فرهنگی شرق ایران

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی نگاه خراسان جنوبی، دکتر ناصح پژوهشگر و نویسنده بیرجندی، در محفل شب های بیرجند که با محوریت بررسی هویت آموزشی و فرهنگی بیرجند شب گذشته در محل کتابخانه‌ سعیدی بیرجند برگزار شد، به ریشه‌های شکل‌گیری آموزش نوین در شرق ایران اشاره کرد و گفت: بیرجند نه‌تنها یکی از نخستین شهرهای دارای نظام آموزشی مدرن در خراسان بزرگ است، بلکه نقطه آغاز تحولی است که مسیر رشد فرهنگی، اداری و علمی شرق کشور را رقم زد.

وی افزود: در حالی که بسیاری از شهرهای خراسان تا سال‌های ۱۳۱۹ یا ۱۳۲۰ شمسی تازه شاهد تأسیس مدارس ابتدایی بودند، بیرجند حدود دو دهه پیش‌تر از آن وارد عرصه آموزش رسمی شد و این فاصله دست‌کم ۲۰ ساله، تفاوتی بنیادین در تربیت نسل‌های باسواد، معلم‌پرور و مدیرساز ایجاد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با اشاره به اهمیت تاریخی مدرسه شوکتیه اظهار داشت: اگر مدرسه شوکتیه نبود، بیرجند هم مانند بسیاری از شهرهای دیگر شرق ایران از قطار توسعه فرهنگی جا می‌ماند و این مدرسه نه‌تنها محلی برای آموزش، بلکه نهاد پایه‌گذار فرهنگ جدید، نظم اداری و تفکر علمی در این منطقه بود.

وی با تأکید بر اینکه شوکتیه بیرجند حدود ۱۵ تا ۲۰ سال جلوتر از سایر مدارس استان خراسان آغاز به کار کرد، گفت: بر اساس مستندات تاریخی و روایت کتاب از شوکتیه بیرجند تا مدارس خراسان، تمامی مدارس بعدی استان از الگوی شوکتیه تأثیر پذیرفتند و به جرأت می‌توان گفت بیرجند نخستین شهر خراسان بود که نظام آموزشی مدرن در آن نهادینه شد.

تربیت نسلی که شرق کشور را اداره کرد

این پژوهشگر ادامه داد: در دوره استقرار ادارات دولتی در ایران، تقریباً تمام شهرهای خراسان برای اداره امور خود نیازمند نیروهای مأمور از سایر نقاط کشور بودند اما بیرجند، به‌واسطه وجود فارغ‌التحصیلان مدرسه شوکتیه، خودکفا بود و حتی نیروهای متخصص برای اداره دیگر شهرها نیز تربیت می‌کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند گفت: در واقع، فارغ‌التحصیلان شوکتیه بودند که بدنه اداری، آموزشی و فرهنگی شرق ایران را تشکیل دادند و بیرجند در آن دوران، پایتخت دانایی و اخلاق بود و معلمان بیرجندی به شهرهای دیگر اعزام می‌شدند تا نظام آموزشی نوین را در سراسر خراسان گسترش دهند.

ناصح افزود: واگذاری مدرسه شوکتیه به دولت در سال ۱۳۱۶ نیز نقطه عطفی بود که زمینه تحصیل طبقات پایین‌تر جامعه را فراهم کرد و مفهوم عدالت آموزشی را در عمل محقق ساخت.

ضرورت تداوم نگاه تاریخی و فرهنگی

دکتر ناصح ضمن تبریک هفته کتاب و کتابخوانی به کتابداران و اهل فرهنگ، از اقدام اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی خراسان جنوبی در راه‌اندازی «مرکز بیرجندشناسی» و برگزاری نشست‌های تحلیلی تقدیر کرد و گفت: شناخت تاریخ آموزش و فرهنگ بیرجند تنها یک کار پژوهشی نیست، بلکه ضرورتی برای فهم مسیر توسعه فرهنگی و اجتماعی این شهر است و ما باید این آگاهی را به نسل جدید منتقل کنیم تا بدانند ریشه‌های پیشرفت امروز در کجا قرار دارد.

وی در پایان تأکید کرد: اگر بیرجند امروز شهری فرهنگی و دانشگاهی است، نتیجه همت و بینش نسل‌هایی است که بیش از یک قرن پیش، به جای ثروت‌اندوزی به ساختن مدرسه و پرورش اندیشه پرداختند و ما وارث آن میراث گران‌بها هستیم و مسئولیت داریم آن را زنده و پویا نگاه داریم.