یادداشت: نقشه راه ۱۴۰۴ «ایران اکسپو» برای خراسان جنوبی؛ از ویترین تا بازار
حضور خراسان جنوبی در نمایشگاه ایران اکسپو ۲۰۲۴، اگرچه در نگاه نخست تنها یک نمایشگاه بین‌المللی به شمار می‌رفت، اما در واقع آزمونی جدی برای توان اقتصادی و دیپلماسی صادراتی استان بود. آزمونی که با دستاوردهای ملموس آغاز شد، اما ادامه آن در گرو مرحله عبور از ویترین به واقعیت بازار است. تکرار این تجربه در ایران اکسپو۲۰۲۵نقشه راهی برای امسال و پایه ریزی سال های بعد خواهد بود که باید در هر دوره از نمایشگاه مورد توجه قرار گیرد به نظر می رسد دور قبل نمایشگاه، دستاوردهای عملیاتی و ملموس چندانی نداشته است.
در نمایشگاه دور قبل، غرفه خراسان جنوبی در دوره قبل ایران اکسپو با تمرکز بر دو زنجیره ارزش زرشک و گوهرسنگ شکل گرفت. ثبت بین‌المللی زرشک افین و عناب خوسف در نظام جهانی میراث کشاورزی (GIAHS) به‌عنوان یک گام مؤثر در برندینگ جهانی می‌تواند آغاز مسیری باشد که در نهایت به حضور پایدار در بازارهای هدف منتهی شود. اما آیا این برندینگ منجر به صادرات هم شد؟ پاسخ منفی است .
در کنار مزیت بخش کشاورزی، گوهرسنگ که از نظر تنوع و کیفیت در کشور بی‌نظیر است، متاسفانه همچنان تنها ۰.۰۵ درصد از صادرات کشور در این حوزه را به خود اختصاص داده؛ آماری که بیش از هر چیز، هشداردهنده است. اگرچه که تفاهم‌نامه با وزارت صنایع معادن و تجارت در این حوزه گرچه امیدبخش است، اما بدون پیگیری جدی و جذب سرمایه‌گذاری، به نتیجه‌ای نخواهد رسید.
گرچه خراسان جنوبی در ایران اکسپو بیش از ۱۱۰ مذاکره تجاری انجام داد و میزبان ۲۱ هیأت خارجی بود و این حجم از تعاملات بین‌المللی کم‌سابقه است و نشان از ظرفیت بالای دیپلماسی اقتصادی استان دارد اما باید توجه داشت که در نهایت آنچه اقتصاد استان را متحول خواهد کرد، نه تعداد مذاکرات، بلکه تعداد قراردادهای عملیاتی و پایدار است.
در حاشیه نمایشگاه قبلی ایران اکسپو، کشورهایی مانند چین، هند، روسیه، ارمنستان و ترکمنستان علاقه خود را برای همکاری در حوزه‌های مختلف اعلام کردند. چین به سرمایه‌گذاری در زعفران و گوهرسنگ علاقه نشان داد و هند خواهان واردات محصولات کشاورزی مزیت‌دار استان شد. آیا برنامه‌ای برای پیگیری این مذاکرات وجود دارد؟ این همان نقطه‌ای است که باید از نمایش به عمل برسد.
اگر خراسان جنوبی می‌خواهد در ایران اکسپو ۱۴۰۴ سهم بیشتری در صادرات واقعی داشته باشد، باید از اکنون برنامه‌ریزی کند. تولید محتوای حرفه‌ای، انسجام میان دستگاه‌ها، تقویت دیپلماسی اقتصادی، استفاده از ظرفیت منطقه ویژه اقتصادی بیرجند و منطقه آزاد چابهار، و احیای صنایع راکد، بخشی از این مسیر است.
همچنین نباید فراموش کرد که محصولات مزیت‌دار دیگری چون زعفران، عناب، بنتونیت و صنایع‌دستی باید جایگاه خود را در سبد معرفی استان پیدا کنند. معرفی صرف، کافی نیست؛ استان باید به فاز فعال‌سازی اقتصادی برسد.
حضور در نمایشگاه‌ها، برندینگ، مذاکره و تفاهم‌نامه، تنها بخشی از مسیر صادرات است. بخش اصلی آن، فروش واقعی، توسعه بازار، و بازگشت ارز به اقتصاد استان است حضور در نمایشگاه اکسپو فرصتی نیست که هر روز تکرار شود و امکان هزینه داشته باشد پس باید که متولیادن اقتصادی، صادراتی، تولید کنندگان و… در کنار مسئولان برای بهره برداری هر چه بیشتر از این فرصت تلاش کنند تا در پایان سال ۱۴۰۴، پاسخی قابل قبول داشته باشند که آیا خراسان جنوبی فقط باز هم معرفی کننده بود یا توانست بفروشد؟ و کفه ای از فروش بازار را سنگین تر کرد؟