آنچه به فرسودگی شغلی و استرس‌های کار دامن می‌زند
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با بیان اینکه فرسودگی شغلی یکی از عمده ترین پیامدهای اجتناب ناپـذیر اسـترس شغلی است، گفت: کارکنان حرفه‌های خدمات اجتماعی از اولین کاندیـداهای فرسودگی شغلی محسوب می‌شوند.
به گزارش پایگاه خبری نگاه شرق،مجید شایسته در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص شاخص‌های سلامت کارکنان، اظهار کرد: نیروی کار، بازوی کارآمـد و مولـد هـر کـشور بـوده و نظـام مـدیریتی از توانمندی‌های ذهنی، جسمی و روانی آنها برای برآوردن نیازهای توسعه و پیشرفت جامعه بهره می‌برد، بـه همـین منظور حفظ سلامت شاغلین اهمیت ویژه‌ای داشته و یکی از شاخص‌های مهم توسعه یافتگی محـسوب می‌شود.
وی افزود: نتایج مطالعات انجام شده بیانگر تاثیر مثبت سرمایه‌گذاری در امر سلامت شاغلین بر افزایش بهره وری سازمانی و رشد اقتصادی اسـت و این مساله، اولویت این موضوع را دو چندان می‌کند.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: بر اساس آیین‌نامه اجرایی طرح طبقـه بندی مـشاغل، کارکنان دولت به ٨ رسته بهداشتی و درمانی، اداری و مالی، آموزشی و فرهنگی، امور اجتماعی، فنـی و مهندسـی، فناوری اطلاعات، خدمات، کشاورزی و محیط زیست طبقه‌بندی می‌شوند و این طیف وسیع رسته‌ها، نشان از نیازهای متفاوت سلامتی این گروههای جمعیتی دارد.
شایسته ادامه داد: کارکنان دولت، علاوه بر مشکلات سلامت جسمی، روانی و اجتماعی مختص گروه سنی خود، همچون سایر مشاغل بنا به اقتـضای شـغلی، در معرض عوامل مختلف زیان آور محیط کار(عوامـل ارگونومیک، عوامل بیولوژیک، استرس‌های شغلی و سایر موارد) نیز قـرار دارند. بی‌شک مراقبت از سلامت این قشر خاص و زحمتکش کــه همواره از پیشگامان خدمتگزاری در اقصی نقاط کشور و به اقشار مختلف مـردم می‌باشند، نقش مهمی در بهینه‌سازی ارایه خدمات به آحاد جامعه، تکریم ارباب رجوع و افزایش کمی و کیفی برونداد سازمانی دارد.
وی بیان کرد: امروزه الگوی اپیدمیولوژیک بیماری‌ها از بیماری‌های عفونی و واگیر به بیماری‌های غیر واگیر تغییر کرده است به طوری که بیمـاری‌هـای قلبـی عروقی، سرطان و حوادث ترافیکـی از علـل اصـلی مـرگ و میـر در دنیـا محسوب می‌شوند. از طرف دیگر با تغییـر شـیوه ی زنـدگی، کـم‌تحرکـی، افزایش مصرف غذاهای پر کالری و پرنمک، افـزایش مـصرف دخانیـات و استرس، شاهد افزایش شیوع چاقی، بیماری‌های دیابت، فشار خـون بـالا، چربی خون بالا و در نهایت بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطانها هستیم و باید به فکر پیشگیری و درمان زود هنگام این بیماری‌ها باشیم.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند تصریح کرد: یکی از راهکارهای پیــشگیری و کنتـرل بیماری‌هــای غیرواگیر، بررسی‌های دوره ای سلامت است کـه بـا شناسایی زودهنگام بیماران و افراد در معرض خطر و پیشگیری و درمـان به موقع این افراد، می‌توان کیفیت زندگی و طول عمرآنهـا را افـزایش داد. هر چند در ابتدا این اقدامات وقت‌گیر و پرخـرج بـه نظـر مـی‌رسـد، امـا مطالعات، هزینه ـ اثربخشی ارزیابی‌هـای دورهای سـلامت را اثبـات کـرده است.
شایسته ادامه داد: تأمین محیط کار سـالم در بخـش‌هـای اداری، سـبب کـاهش هزینـه بیماری‌های ناشی از شرایط کار و عوامل زیان آور محیط کار، فراهم آوردن محیط کار ایمن و شـاداب و نهایتـاً موجب افـزایش کارایی و بهـره وری می‌شود. طبق آمار موجود درصد قابل ملاحظه از شاغلین در محیط کار خـود در معرض عوامل مخاطره آمیزی هستند کـه ممکن است سلامت آنـان را تهدید کند.
وی افزود: این عوامل عبارتند از عوامل فیزیکی نظیــر صدا، روشنایی، رطوبت، سرما، گرما، ارتعاش و تشعشعات، عوامل شـیمیایی نظیـر گرد و غبـار، دود و دمـه، گـاز و بخـار، حلال‌های شیمیایی، عوامــــل بیولــــوژیکی نظیــــر باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگـل‌ها، عوامل ارگونومیکی نظیر بار کاری جسمی و روانی بیش از حد، وضعیت بدنی و ایستگاه کار نامناسب و عوامل روانی نظیر عدم عدالت سازمانی و روابط نامناسب شاغلین در محیط‌های کار، حقوق و دستمزد پایین.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند تصریح کرد: علائم ساختمان ناسالم (SBS: Sick Building Syndrome) از جمله موارد غیربهداشتی شایع دیگری است کـه بـه نحـو چشمگیری سـلامت شاغلین در محیط‌های اداری را تهدید می‌کند. از علل ایجاد SBS می‌توان به تهویه نامناسب، استنشاق مواد شیمیایی ناشی از دستگاه زیراکس، آلودگی حاصل از فعالیت موتورخانه‌ها (که بـه داخـل سـاختمان هـدایت می‌شوند) وجود آلوده‌کننده‌های بیولوژیک ماننـد بـاکتری‌هـا، قـارچ‌هـا و ویروس‌ها (که معمولاً در سطح داخلی مجاری دستگاه‌هـای تهویه رشـد کرده و در اثر عبور جریان هوا جدا شده به هوای داخـل اتـاق‌هـا منتقـل می‌شوند) اشاره کرد.
شایسته ادامه داد: کارمندان دولت تنها شامل کارمندان پـشت میز نشین نمی‌شوند و مـشاغلی همچـون نگهبانی و حراسـت، نامـه بـر، پرسنل مراکز بهداشتی درمانی، کارمندان شاغل در آشپزخانه را نیـز شامل می‌شود. مسلماً مخاطراتی که این گروه‌ها در معرض آنها قرار دارند به گونه‌ای است که می‌تواند در برخی از مـوارد ایـن مـشاغل در دسـته مشاغل را سخت و زیان‌آور قرار دهد.
وی افزود: ماهیت بسیاری از مشاغل به صورتی است که فشار روانی زیادی به فرد وارد می‌کند، به طوری که درصد قابل تـوجهی از بیمـاری‌هـای جـسمی و پریشانی‌های روانی ناشی از فشار کار یکنواخت و مداوم بودن این فشارهاست. افراد شاغلی که در محـیط کـار خود درگیر این نوع فشارها هـستند عموماً گرفتار فرسودگی شغلی می‌شوند.
فرسودگی شغلی و پیامدهای جبران ناپذیر
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: فرسودگی شغلی یکی از عمده ترین پیامدهای اجتناب ناپـذیر اسـترس شغلی است و مادامی که این استرس از میان برداشته نشود، همچنان ادامه خواهد داشت. کارکنان حرفه‌های خدمات اجتماعی از اولین کاندیـداهای فرسودگی شغلی محسوب می‌شوند. محیط‌هـای درمـانی همـواره گرفتـار طیف وسیعی از عوامل استرس‌زا نظیر مواجه شدن با بیماری‌های شدید و مرگ بیماران، حجم زیاد کار و ابهام نقش هستند.
شایسته ادامه داد: غیبت از کار، کاهش بهره وری، جابجایی کارکنـان، غرامـت کارکنـان، بیمه پزشکی و دیگر مخارج مرتبط با اسـترس در سـال هزینـه هنگفتـی سالانه بر دوش دولت‌ها می‌گذارد. از این جهت مدیریت اسـترس یکـی از چالش‌های قرن شناخته شده است. استرس شغلی لزوماً با آنچه در سرکار اتفاق می‌افتد ارتباط ندارد و تضادهای بین نیازها و محیط کـار و زنـدگی شخصی در حال افـزایش اسـت. مـسلماً آسـیب‌هـای ناشـی از مواجهـات محیط‌های شغلی می‌بایست توسط کارفرما جبران شود.
وی با بیان اینکه یکی از مداخلاتی که می‌تواند کمک فراوانی در کاهش غیبت، افزایش بهره وری، کاهش فرسودگی ناشی از کار، کاهش اسـترس و پیـشگیری از بیماری‌های غیرواگیر داشته باشد، توسعه فعالیت بدنی در محل کار است، اظهار کرد: فعالیت بـدنی در محـل کـار می‌تواند میزان ابتلا به بیماری‌هـای مـزمن را ٣٢ درصـد کـاهش دهـد و بهره وری را تا ٥٢ درصد افزایش دهد. در برنامـه فعالیـت بـدنی کارکنـان باید به مشوق ها و راهکارهای لازم برای عبور از موانع موجـود بـر اسـاس شواهد علمی توجه نمود. طراحی و اجرای برنامـه‌هـای فعالیـت بـدنی در محل کار و تشویق کارکنان برای استفاده از شیوه‌هـای تـردد فعـال بـین محل کار و منزل (ماننـد اسـتفاده حـداقلی از آسانـسور در بـین طبقـات نزدیک، ایجاد فاصله مناسب بین محل پیاده شدن از سرویس یا پارکینگ و محل کار، ایجاد امکانات ورزشـی و تـشویق افـرادی کـه فعالیـت بـدنی مستمر و فعال دارند) می‌تواند نقش مهمی در ارتقـای فعالیـت بـدنی کارکنان داشته باشد.
شایسته ادامه داد: با توجه به مطالب پیش‌گفت تأمین محیط کار سالم علاوه بر افـزایش کارآیی و بهره وری نیـروی انـسانی شـاغل در بخـش‌هـای اداری موجـب کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث و بیماری‌های مختلف می‌شـود؛ از ایـن رو تدوین یک برنامه جامع سلامت کارکنان با هدف ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در مقابل خطرات ناشی از شرایط کـار و عوامل زیان آور محیط کار و نهایتاً با فراهم کردن محیط کار سالم، ایمـن، شاداب موجب کارآیی و بهره وری نیروی کـار مـی‌شـود. بـدین منظـور لازم است اقداماتی برای رسیدن به این هدف در سازمانها مد نظر قرار گیرد.
وی افزود: شناسایی، کنترل و نظارت بر محیط‌های عمومی و اماکن جمعـی تحـــت پوشـــش (غــــــــذاخوری، آشــپزخانه، مراکــز تهیه، تولید، توزیع، نگهداری، حمـل و نقل و فروش مـواد غذایی، نمازخانه، مهـد کـودک، محـیط‌هـای آموزشـی، خوابگـاه، محیط‌های فرهنگی و تفریحی و ورزشی، محـیط‌هـای آرایـشی و پیرایشی)، نظارت و کنترل بهداشت آب و فاضلاب، کنترل و نظارت بهداشتی محیط‌های بهداشتی درمـانی از جملـه بیمارستان و مراکز بهداشتی درمانی و دستگاه‌هایی کـه مراکـز بهداشتی درمانی و بیمارستان دارند از جمله اقدامات است.
شایسته یادآور شد: برنامه‌ریزی برای تامین سلامت و امنیت غذایی کارکنان و نظارت بر برنامه تغذیه‌ای آنان و اصلاح آن در صورت لزوم، نظارت و کنترل بهداشت مواجهه با انرژی‌های هـسته‌ای و امـواج الکترومغناطیس، انجام اقـدامات لازم سـازهای و غیـر سازهای برای کاهش آسیب‌پذیری در زمان بروز بلایا، ارتقای آمادگی عملکردی دستگاه، سازمان و اداره برای مواقع بـروز بلایا، شناسایی مشکلات اثرگذار ناشـی از کار بر سلامت کارکنان و نظارت بر اجرای قانون منع مـصرف دخانیات در تمامی محیط‌های جمعی و عمومی نیز از دیگر اقدامات است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.